Dlaczego bolą plecy?

Ból dolnej części pleców - ból krzyża jest drugą w kolejności najbardziej powszechną ludzką dolegliwością. Jedynie przeziębienia atakują większą liczbę osób. Bóle pleców to uciążliwa przypadłość, która atakuje wszystkich bez względu na wiek, płeć, styl życia, zawód.

Z badań statystycznych wynika, że niemal 80% ludzi w którymś okresie życia doświadcza bólu pleców. Przyczyną większości bólów krzyża są zaburzenia biomechaniki kręgosłupa prowadzące do przeciążenia dolnego odcinka kręgosłupa. W następstwie powtarzających sie przeciążeń, dochodzi do szybszego zużycia krążka międzykręgowego (naszego amortyzatora), co prowadzi do przepukliny jądra miażdżystego, czyli wysunięcia jądra poza obręb krążka, co popularnie nazywamy wypadnięciem dysku. Zaledwi 10-15% bólów w plecach nie ma bezpośredniego związku z kręgosłupem, a jest objawem chorób ogólnoustrojowych. Większość osób nie ma pojęcia jaka jest podstawowa przyczyna ich problemów z plecami. Ludzie, którzy nie uświadamiają sobie przyczyny własnych dolegliwości, często też nie rozumieją zalecanych przez lekarza terapii i nie przeprowadzają leczenia w sposób kompleksowy, ograniczając się jedynie do przyjmowania leków, które tylko doraźnie łagodzą bóle.

Aby zrozumieć problem bólu w plecach, należy poznać swój kręgosłup, a także zadania, jakie spełnia w naszym organizmie. Człowiek, jak każda skomplikowana "budowla", a w dodatku poruszająca się, musi mieć swoją konstrukcję nośną. Tą konstrukcją nośną jest szkielet zwany kośćcem. Oś szkieletu stanowi kręgosłup - wspaniała, ale skomplikowana konstrukcja, która spełnia dwie przeciwstawne funkcje. Z jednej strony sztywnej i mocnej podpory, a z drugiej - sprawny i giętki aparat ruchu. Cały kręgosłup składa się z 33 kręgów, ułożonych jeden nad drugim i dzieli się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i guziczny.

Sam krąg jest zbudowny z trzonu, wyrostków stawowych i łuku, od którego odchodzą wyrostki poprzeczne i kolczyste. Wewnątrz kręgów znajdują się otwory tworzące kanał kręgowy, przez który biegnie rdzeń kręgowy, od którego odchodzą nerwy rdzeniowe. Korzenie nerwu rdzeniowego przechodzą przez otwory między kręgami i zajmują jedną trzecią jego światła. Resztę otworu wypełniają naczynia krwionośne, tkanka łączna oraz nerw czuciowy kręgosłupa. Funkcje czuciowe i ruchowe są w korzeniu nerwu oddzielone i gdy następuje ucisk na nerw np. w dyskopatii, włókna czuciowe zostają podrażnione pierwsze. Dlatego najpierw odczuwamy ból, a dopiero później tracimy siłę w mięśniach. Przy 5 kręgu lędźwiowym znajduje się największy korzeń nerwu umiejscowiony w najmniejszym otworze międzykręgowym odcinka lędźwiowego. Stąd jest najbardziej podatny na ucisk.

Rola układ nerwowego w dolnej części grzbietu jest wyjątkowo złożona, ponieważ sam układ nerwowy jest niezwykły, o wiele badziej skoplikowany niż jakiekolwiek oprogramowanie komputerowe. Podstawowa wiedza na temat budowy układu nerwowego jest jednak niezbędna, aby zrozumieć specyficzne mechanizmy towarzyszące bólom pleców.

Rdzeń kręgowy to główny nerw w kanale kręgowym, stale przesyłający informacje z mózgu do różnych części ciała oraz w odwrotnym kierunku. Np. aby poruszyć dużym palcem u nogi, z mózgu muszą zostać najpierw wysłane impulsy elektryczne, które wędrują w dół kolumny nerwów ruchowych rdzenia kręgowego do mięśni łydek i stóp unoszących palce. Następnie sygnały nerwów czuciowych w palcu biegną z powrotem przez rdzeń kręgowy do mózgu, aby zawiadomić, że zadanie zostało wykonane - palec sie poruszył. Rdzeń kręgowy zawiaduje także czynnościami odruchowymi, w których bierze udział tylko jeden poziom rdzenia kręgowego i nie jest przy tym konieczna interwencja mózgu.

Kręgi są połączone ze sobą za pomocą więzadeł i mięśni. Między kręgami znajdują się krążki międzykręgowe. Krążki to poduszeczki - amortyzatory i jako uniwersalne stawy umożliwiają ruch kręgosłupa w wielu kierunkach i stąd są najbardziej narażone na urazy np. przy długotrwałym siedzeniu, nieodpowiednim dźwiganiu. Część obwodowa krążka jest zbudowana z bardzo wytrzymałej tkanki włóknistej i nosi nazwę pierścienia włóknistego (wytrzymałość pierścienia ma też swoje granice). Przy powtarzających się przeciążeniach w odcinku ledźwiowym dochodzi do przerwania ciągłości pierścienia. Część środkową krążka wypełnia gęsta galaretowata substancja zwana jądrem miażdżystym. Gdy się starzejemy, nadmiernie przeciążany kręgosłup, nie stosujemy ćwiczeń wzmacniających mięśnie obręczy biodrowej, galaretowata substancja jądra traci zdolność pochłaniania wody, wysycha, zmienia kształt, traci zdolności amortyzacyjne, uciska na włókna pierścienia, które z czasem pękają tracąc zdolność utrzymania jądra w środku krążka. Substancja galaretowata wydostaje się poza pierścień włóknisty i dochodzi do przepukliny jądra miażdżystego z podrażnieniem nerwów czuciowych w otworze międzykręgowym, co manifesstuje się ostrym bólem w dole kręgosłupa z promieniowaniem do kończyny dolnej prawej lub lewej.

Zdolność krążka międzykręgowego do amortyzowania. Wytrzymałość na ściskanie, zmiany kształtu - zależą od ilości wody w jądrze miażdżystym. Ciężar ciała ugniata krążki, co sprawia, że jądra tracą wodę, a my pod koniec dnia jesteśmy niżsi niż rano. W miarę starzenia, jądra miażdżyste tracą wodę w sposób naturalny, stąd mniej amortyzują obciążenia, częściej zmieniają kształt i stają się bardziej podatne na uszkodzenia w następstwie codziennej aktywności, stąd wzrasta częstotliwość występowania bólu dołem kręgosłupa.

Każdy proces chorobowy, wskutek którego dochodzi do zwężenia otworów międzykręgowych, może wywołać silne bóle pleców, a także nóg, spowodowane uciskiem na nerwy wychodzące z kręgosłupa.

Każdy z pięciu odcinków kręgosłupa spełnia określone funkcje, dzięki którym możemy pracować, uprawiać sporty.
Kręgi szyjne umożliwiają ruch głową we wszystkich kierunkach.
Kręgi piersiowe podtrzymują żebra i pozwalają na skręty i skłony ciała.
Kręgi lędźwiowe podpierają górną część ciała i umożliwiają ruch zginania do przodu i prostowania i przeprostu do tyłu.
Kość krzyżowa - działa niczym kotwica kręgosłupa i leży między kośćmi miednicy.

Aby kręgosłup mógł spełniać swoje funkcje bez dolegliwości bólowych w plecach, wszystkie jego części składowe muszą ze sobą harmonijne współpracować. Każda z w/w składowych kręgosłupa spełnia określone funkcje, dzięki którym utrzymujemy prawidłową postawę ciała, wykonujemy pełny zakres ruchu, możemy wykonywać różne zawody w pozycjach wymuszonych, często niekorzystnych, a takze uprawiać różne dziedziny sportu. Gdy spojrzymy na kręgosłup z boku, widzimy, że nie jest prosty, lecz ma charakterystyczne, bardzo ważne wygięcia. Odcinki: szyjny i lędźwiowy są wygięte ku przodowi (lordoza), odcinek piersiowy, kość krzyżowa i guziczna - ku tyłowi (kyfoza). Dzięki owym krzywiznom, w klatce piersiowej jest miejsce na serce i płuca. Głowa znajduje się nad środkiem dolnej części ciała i miednicy, a kyfoza kości krzyżowej i guzicznej ułatwia poród.

Tak wykształcony kręgosłup sprawia, że nasza postawa jest stabilna i dobrze zrównoważona, a także rozkłada nacisk naszego ciała na odcinek lędźwiowy. Bardzo ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej sylwetki spełniają części miekkie kregosłupa - więzadła i mięśnie. Więzadła to silne pasma tkanki łącznej, które wyglądają jak taśma opasująca kręgosłup. Zarówno przednie, jak i tylne więżadła są ściśle przyczepione do zewnątrznych powierzchni kręgów i krążków międzykręgowych. To "opakowanie" pomaga utrzymać części kręgosłupa w prawidłowej pozycji. Tylne więzadło podłużne zwęża się ku dołowi i na poziomie odcinka lędźwiowego jest o połowę węższe niż u góry, stąd jego zdolność podtrzymywania krążków jest słabsza. Dlatego to właśnie w części lędźwiowej dochodzi najczęści do urazów krążków międzykręgowych. Więzadła kręgosłupa zachowują się jak mocne gumowe taśmy, które wykazują pewną sprężystość, ale rozciągliwość jest fizycznie ograniczona. Więzadła zwiększają stabilność kręgosłupa i przeciwdziałają nadmiernym ruchom kręgosłupa. U kobiet więzadła mają więcej włókien sprężystych niż u mężczyzn, co stanowi przystosowanie do rodzenia dzieci. U obojga płci więzadła z wiekiem tracą sprężystość i usztywniają kręgosłup, co powoduje między innymi, że na starość stajemy się mniej sprawni ruchowo, stąd nagłe zgięcie, skręty, uniesienie ciężaru częściej wywołuje ból w dolnym odcinku kregosłupa (co tłumaczy konieczność stosowania ćwiczeń profilaktycznych w starszym wieku i nie tylko).

Mięśnie grzbietu należą do najsłabszych mięśni ruchowych, a odgrywają kluczową rolę w ruchach kręgosłupa lędźwiowego, a także w zachowaniu prawidłowej postawy. Pewna liczba mięśni na przedniej części jamy brzusznej oraz otaczających kręgosłup odgrywają rolę w utrzymaniu równowagi oraz biorą udział w ruchach dolnego odcinka kręgosłupa. Sprawne, dobrze rozwinięte mięśnie brzucha zabezpieczają przed uszkodzeniami krążka międzykręgowego w czasie zginania i dźwiagania.

Mięśnie przednie i boczne brzucha, pośladków, ud i łydek oraz ścięgna podkolanowe także mają wpływ na utrzymanie kręgosłupa w równowadze. Mięśne brzuszne zginają tułów do przodu. Mięśnie pośladków, ud, ścięgna podkolanowe muszą być sprężyste, aby umożliwić rotację bioder. Jeśli te mięśnie są sztywne, ruch kręgosłupa jest ograniczony, co może wywoływać ból krzyża.

Myślę, że przybliżyłem Państwu skomplikowaną budowę kręgosłupa i uzmysłowiłem ile elementów budowy kręgosłupa bierze udział np. w ruchu zginania kręgosłupa. Myślę też, że poznając nasz kręgosłup, jego funkcje, łatwiej można zrozumieć dlaczego przy bólach pleców, krzyża, leczenie farmakologiczne jest niedoskonałe i jedynie łagodzi bóle, a nie wpływa leczniczo na istotę problemu. Stąd zdaniem spondyliatrów, prawidłowe leczenie dolegliwości kręgosłupa musi być leczeniem kompleksowym, opartym o zabiegi fizjoterapeutyczne, w tym specjalistyczne ćwiczenia lecznicze, a leki oczywiście można zastosować wspomagająco, krótkotrwale. Należy też powiedzieć, że całkowita likwidacja bólu poprzez leki, wprawdzie ułatwia nam życie, ale często zamazuje istotę choroby. Ból jest sygnałem, że coś nam dolega, stąd nie zawsze samo złagodzenie bólu wpływa korzystnie na proces leczenia.

Mając świadomość jak jes zbudowany kręgosłup, jakie elementy biorą udział, aby bezboleśnie funkcjonował, łatwiej będzie odpowiedzieć sobie na pytanie: dlaczego współczesny człowiek coraz częściej uskarża się na bóle kręgosłupa. Najogólniej rzecz biorąc, największym winowajcą jest rozwój cywilizacji.

Człowiek w swoim pierwotnym, naturalnym środowisku był bardzo aktywny fizycznie, wykonując cały dzień wiele różnorodnych czynności. Zmuszały go do tego trudne warunki życia w "dzikiej, nieokiełznanej przyrodzie", walka o przetrwanie i zaspokojenie swoich podstawowych potrzeb życiowych. Współczesny człowieki "dzięki" osiągnięciom cywilizacji znacznie ograniczył swoją aktywność fizyczną. Brak ruchu powoduje zmniejszenie ruchomości kręgosłupa, wiotczenie mięśni brzucha i grzbietu, tak ważnych w utrzymaniu prawidłowej pionowej postawy. Pozycja, w której człowiek współczesny spędza najwięcej czasu, jest pozycja siedząca. Siedząc pracujemy, jeździmy samochodem, oglądamy telewizję, przyjmujemy gości, a właśnie ta pozycja jest najbardziej niesprzyjająca, co udowodnili uczeni zajmujący się biomechaniką kręgosłupa. Siedzenie przeciąża kręgosłup najbardziej. Można powiedzieć, że nasz kręgosłup nie nadążył za postępem cywilizacyjnym, a tak ulubione przez nas udogodnienia jak winda, samochód, wygodny fotel to główni wrogowie naszego kręgosłupa. Lekarstwem to działanie profilaktyczne - odpowiednie ćwiczenia, kontynuowane przez całe życie. Gdy występują dolegliwości bólowe należy korzystać z kompleksowego leczenia w oparciu o zabiegi fizjoterapeutyczne.

Lekarz Adam Madarasz - spondyliatra - specjalista fizjoterapii,

Tel. 603-675-001